فیلم نخل گردانی کاشمر | آیین نخل گردانی در ایران نماد چیست؟

مقدمه

امروز موقع بررسی و رصد شبکه های اجتماعی، به سوالی برخوردیم که در قالب دیدگاه برای یکی از مطالب یکی از صفحات خبری شهرستان کاشمر ثبت شده بود و آن اینکه: «یه سوال راز نخل گردانی چیه کسی بلده(؟)». لذا به فکر نگارش این مقاله افتادیم تا بتوانیم فلسفه نخل گردانی در کاشمر را توضیح دهیم.

آیین نخل گردانی در ایران

اگر عبارت «نخل گردانی» را در موتور های جست و جو وارد کنید، با پیشنهادات مختلفی در مورد برگزاری این آیین سنتی در شهر های مختلف کشور مواجه می شوید که نشان از مرسوم بودن این مراسم در جمهوری اسلامی ایران دارد، موضوعی که به خوبی انسان را به یاد حدیث معروف پیامبر اسلام، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم می اندازد که فرموده اند:

إِنّ لِقَتْلِ‏ الْحُسَیْنِ‏ حَرَارَةً فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لَاتَبْرُدُ أَبَداً

شاید بپرسید موضوع مهم احادیثی همچون این حدیث یا حب الحسین حراره فی قلوب المومنین یعنی لا تبرد ابدا یعنی چی ؟ این حدیث به خوبی روشن می کند که چرا با وجود مشکلات مختلف موجود در جهان همچون مشکلات اقتصادی یا فشار های ظالمانه اذناب دولت های غربی که بر مردمشان عزاداری برای اهل بیت علیهم السلام را ممنوع می کنند، نه تنها مراسم ماه محرم از رونق نمی افتند، بلکه روز به روز گسترش پیدا می کنند. دلیل، عشقی است سرد نشدنی که مومنان به امام حسین علیه السلام دارند.

شاید بتوان گفت یکی از مظاهر عینی این حدیث شریف، همین آیین نخل گردانی در ایران است که ان شاءالله در ادامه این مقاله از مجموعه مقالات مناسبتی خاکریز، با محوریت نخل گردانی در کاشمر مورد بررسی قرار می گیرد.

نخل گردانی نماد چیست ؟

نخل، نشانی از تابوت امام حسین (ع) است، تابوتی که از حجم یک تابوت بیشتر است و عظمت و شکوه و جلوه خاصی دارد. این نخل که با عکس امام و آینه و پارچه‌های رنگارنگ و کتیبه‌ها دور تا دور که با نام ائمه اطهار علیهم السلام تزئین شده نشان از ادای احترام مردم به سرور و سالار شهیدان، حضرت امام حسین (علیه الصلاة والسلام) است.

ضمن آنکه در قسمت جلوی این نخل اسبی سفید و خون‌آلود به همراه رکابدار قرار می‌گیرد، این اسب اشاره به ذوالجناح امام حسین (ع) دارد.

نخل گردانی کاشمر

بدون تردید تنوع قومی و فرهنگی خراسان‌رضوی سبب پدید آمدن رفتارهایی آئینی شده که در آن نمایش اعتقادات و باورهای قومی نهفته است و از همین رو موضوع محرم و رویدادهای کربلا در طول تاریخ همواره محملی برای اندیشه‌ورزی ماهیت آزادگی و حق طلبی در میان مردم هر دوره بوده است.

آیین و مراسم سنتی نخل گردانی در کاشمر که طبق گزارش خبرگزاری تسنیم در 21 آبانماه 1392 ثبت ملی هم شده است، همه ساله در عصر دوازدهم محرم و همزمان با سالگرد سومین روز شهادت امام حسین علیه السلام برگزار می شود و در آن مردم روستای فدافن، مسبر 7 کیلومتری از روستای فدافن تا آستان مقدس حضرت حمزة ابن موسی الکاظم علیهماالسلام را با پای پیاده در قالب دسته‌های سینه زنی طی می کنند.

نمایشی از معنویت عاشورایی

نخل گردانی در کاشمر به صورت جلوه‌ای از معنویت عاشورایی توسط ارادتمندان به سیدالشهدا علیه السلام برگزار و همه ساله طبق سنتی دیرینه با فرارسیدن ماه محرم در شهرستان کاشمر انجام می‌شود.

نخل گردانی یکی از موضوعات است

مراسم نخل گردانی فدافن کاشمر با حرکت دسته‌های عزاداری روستای فدافن به سمت شهر کاشمر در عصر روز دوازدهم آغاز می شود اما به طور کلی در این مراسم آئین‌های گوناگونی به نمایش گذاشته می‌شود که نخل گردانی یکی از آنهاست.

سایر موضوعات این آئین کهن

در مراسم نخل گردانی به هنگام حرکت نخل، عزاداران پیرامون آن زنجیر و سینه می‌زنند و مهارگران هر سمت، ضمن  هدایت مراسم مراقب هستند که نخل از دوش مردم بر زمین نیفتد، «دسته‌ های اشقیاء»، «ذوالجناح» و پس از آن «حرکت (نمادین) اهل بیت علیهم السلام به دنبال ذوالجناح» ، «عماری»، «حرکت کتل‌ها»، «گروه بیل‌دار» و «نخل» در آخر دیده می‌شود.

شروع مراسم، از روز تاسوعا

آغاز این مراسم آئینی با آماده‌سازی نخل انجام می‌شود و بر روی آن پارچه‌ها و شال‌هایی به رنگ‌های مختلف، زنگوله شتر، آینه و پرچم‌های مذهبی نصب می‌شود،؛ نخل آماده شده در روز های تاسوعا و عاشورا بر دوش 28 نفر حمل می‌شود و عزاداران در روز دوازدهم در مراسم ویژه‌ای به نشانه برگزاری مراسم تشییع پیکر مطهر امام حسین علیه السلام راهی شهر کاشمر شده و به سمت باغ‌مزار و جوار امام زاده سید حمزه علیه السلام حرکت می‌کنند.

ذوالجناح، قوی ترین اسب ممکن

در قسمت جلوی این نخل، اسبی سفید و خون‌آلود به همراه رکابدار قرار می‌گیرد، این اسب اشاره به ذوالجناح امام حسین علیه السلام دارد که البته رکابدار هم این سمت را از پدر خود به ارث برده است. در خصوص اسب سفیدی که در جلوی نخل حرکت می‌کند، گفته می‌شود در روستا اسب‌های سفید زیادی وجود دارند، اما اسبی که به عنوان نماد ذوالجناح انتخاب می شود قوی‌ترین اسب روستا است.

وقتی نخل برداشته می‌شود، افرادی در دور آن زنجیر زنان فریاد «حسین، حسین» سر می‌دهند و بر سر و سینه می‌زنند که «حسین شهید شد»، این نوحه‌ها را آن‌قدر می‌گویند تا دسته بنی‌اسد بیاید و پیکر های شهدا را جمع‌آوری کند.

بیل و بیل زن برای چه؟

در جلوی نخل چند نفر هستند که کارشان بیل زدن است تا اگر آب، خار و یا سنگی در مسیر بود برای سهولت حرکت جمعیت آن را هموار کنند.

آداب بیل زدن در مراسم نخل گردانی کاشمر

این افراد هنگام بیل زدن «علی علی» و «حیدر حیدر» می‌گویند تا نخل به مقصد برسد و وقتی نخل به مقصد رسید نخل را می‌چرخانند، چون معتقدند، روح امام حسین (ع) می‌خواهد به آسمان برود. در این هنگام پس از گذاشتن نخل بر روی زمین کسی که رهبری این گروه را برعهده دارد «یا علی» و «حیدر» می‌گوید و سایر افراد هم آن را تکرار می‌کنند.

هر کس که بخواهد ذوالجناح و نخل را تزئین کند باید در همان ابتدا گوسفندی را قربانی کند و خرج کسانی که قرار است در کنار ذوالجناح و یا در زیر نخل قرار بگیرند، کند.

فیلمی از مراسم نخل گردانی و دسته بنی اسد امسال کاشمر

باشگاه خبرنگاران جوان هم فیلم دیگری از مراسم دیروز را ارائه نموده است، که کامل تر از فیلم فوق بوده و در صفحه برگزاری آئین نخل گردانی در کاشمر به روایت شهروندخبرنگار این خبرگزاری قابل مشاهده است.

جزئیات ثبت ملی این مراسم

با پیگیری دفتر ثبت آثار ملی این معاونت و تهیه گزارش تحقیقی و میدانی، این مراسم آئینی با تصویب شورای عالی سیاست‌گذاری به شماره 826 در فهرست میراث ملی معنوی کشور به ثبت رسیده است.